Khi nông dân “tìm giỏ bỏ trứng”

Vụ vải thiều năm nay người dân Lục Ngạn thu về khoảng 1.300 tỷ đồng. Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Đáp án bí mật

Đến thăm khu vực trồng cam nhà anh Giáp Văn Vang, thôn Kép 2, xã Hùng Giang, huyện Lục Ngạn, khoảnh vườn chừng 20 m2 đang ươm những cây cam Canh, mới cao khoảng 1 m, đang lên xanh tốt. Anh Vang cho biết Tết năm nay chưa thể có cam nhưng Tết sang năm chắc chắn vườn cam của anh sẽ cho thu hoạch.

- Nhỡ Tết sang năm cam không còn được giá như năm nay thì sao?

- Cũng phải dăm năm nữa mới xuống giá.

- Do thị trường mà... - ông chủ vườn cam trả lời trong khi rót chén nước mời khách rồi nói sang chuyện khác.

Ông Chu Công Báo, Trưởng phòng Nông nghiệp huyện Lục Ngạn, cho biết, những hộ như nhà anh Vang mới chỉ thuộc diện trung bình. "Có nhiều hộ làm ăn lớn lắm, nhiều hộ bỏ tiền mua cây cam về trồng để cho thu hoạch ngay Tết này, những cây này có giá từ 150.000-200.000 đồng. Có hộ thế chấp nhà lấy tiền tỷ để mua cây giống về”.

Nói thêm về mức độ chịu đầu tư giống cây mới của nông dân Lục Ngạn, ông Báo kể nhiều năm về trước, ở xã Tân Quang, huyện Lục Ngạn, khi quả hồng không hạt cho giá trị kinh tế cao, có những cây giống trị giá cả chỉ vàng mà người dân vẫn đầu tư mua về trồng. Cây sắp thu hoạch người dân còn phải thả chó đầy vườn để bảo vệ quả chín.

Cũng tại xã này, người dân chuyển đổi cây trồng chủ lực liên tục, từ trồng chè sang trồng chanh, có lúc trở về trồng vải thiều, rồi lại trồng hồng không hạt... Có những lúc “đón hụt” vụ, người dân chấp nhận bán tống bán tháo, thậm chí còn đổ đi nhưng lại bắt tay vào ngay trồng loại cây ăn quả mới.

Chuyện chọn cây trồng chủ lực ở Lục Ngạn như đi thi, ôn kỹ bài, gặp bài tủ thì thắng lớn, trót gặp phải bài toán sao thì cũng đành ngậm ngùi số phận không may và lại ôn bài chờ mùa thi mới. Vấn đề là người nông dân tìm "giáo trình" về đầu ra cho nông sản ở đâu để tập trung đầu tư cho cây trồng chủ lực? Câu nói “Do thị trường mà...” của anh Vang cũng là một cách trả lời nhưng không làm lộ đáp án.

Chính quyền giữ "đèn vàng"

Ông Báo chia sẻ, nhìn chung Lục Ngạn đã có nhiều thắng lợi với trồng cây ăn quả nhưng không phải không có thiệt hại do diễn biến bất thường của thời tiết hoặc những diễn biết bất lợi của thị trường. Tuy nhiên, việc liên tục tái đầu tư cho những cây trồng mới đã thành “tập quán” sản xuất của người dân nơi đây. 

Anh Giáp Văn Vang tự tin vào kế hoạch đầu tư cam Canh sẽ cho lợi nhuận như ý. Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Ngay tại thôn Kép 2, xã Hùng Giang, có những hộ đầu tư đến 4 tỷ đồng/vườn cam, mà hộ này có đến 3 khu vườn như vậy. Nghe ông Báo kể về điển hình như trên, người viết rất muốn tiếp cận đến trực tiếp nhìn khu vườn tiền tỷ nhưng đó là khu vườn có tường bao cao vút, ông Báo cũng nói: “Tôi dẫn cả lãnh đạo tỉnh đến để thăm quan, học hỏi mà họ còn chả tiếp nữa là...”

Chính quyền địa phương cũng nhận thấy được sự phát triển nóng trong việc đầu tư sản xuất và kinh doanh các loại quả ở Lục Ngạn, nhưng việc tiếp cận, thuyết phục các hộ dân gia nhập HTX để cùng nhau xây dựng, bảo hộ thương hiệu cây trồng Lục Ngạn là rất khó.

Hiện nay HTX về cam và bưởi Lục Ngạn đã có 7 thành viên, đúng luật thì 5 thành viên đã có thể hoạt động xây dựng và bảo hộ thương hiệu. Nhưng thương hiệu đã được xây dựng xong mà việc bảo hộ vẫn đang tiến hành “lừng khừng” vì chờ thuyết phục các hộ gia nhập thêm, đặc biệt là những hộ có những vườn cây tiền tỷ như trên.

Lý do của việc từ từ tiến hành bảo hộ thương hiệu được ông Báo chia sẻ kỹ hơn là do khi đã hoàn tất quá trình xây dựng và bảo hộ thương hiệu thì việc xin gia nhập sẽ rất khó khăn. Làm tốt xây dựng và bảo hộ thương hiệu thì sẽ tìm được nhiều thị trường lớn hơn, ổn định hơn nhưng đó là trên lý thuyết. Trong làm ăn kinh tế, nông dân chỉ ưa thực hành và chỉ bị thu hút bởi những giá trị kinh tế cụ thể.

Bản thân ông Báo cũng rất trăn trở về hướng đi bền vững cho cho nông dân Lục Ngạn song thực tế rất khó để xây dựng một quy hoạch ổn định các vùng trồng cây ăn quả có quy mô hàng hóa, tập trung; cũng như xây dựng cơ chế đặc thù trong tiêu thụ nông sản tại địa phương.

Trong văn bản thẩm định Đề án phát triển một số loại cây ăn quả có giá trị kinh tế cao tại huyện Lục Ngạn giai đoạn 2013-2020, Sở NNPTNT tỉnh Bắc Giang đã đồng ý về chủ trương mở rộng diện tích cây ăn quả trên cơ sở chuyển đổi một số diện tích chân ruộng kém hiệu quả, đất trồng lúa 1 vụ… Song văn bản này cũng yêu cầu huyện Lục Ngạn phải tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật khi chuyển đổi diện tích đất trồng cây hằng năm sang trồng cây ăn quả, hạn chế làm thay đổi kết cấu và đặc điểm thổ nhưỡng của đất trồng lúa, không được chuyển đổi đất 2 vụ lúa. Các cây ăn quả phải được chuyển đổi theo đúng quy hoạch, kế hoạch.

Tuy nhiên, trên thực tế tại Lục Ngạn, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng của người dân hiện vẫn ở tình trạng tự phát, chưa có sự định hướng rõ ràng của cơ quan quản lý nên mục tiêu phát triển các vùng cây ăn quả ở Lục Ngạn theo quy mô hàng hóa, với đầu ra ổn định còn ở thì tương lai.

Sự năng động, chịu khó của nông dân Lục Ngạn cùng lợi ích kinh tế cụ thể cũng phần nào đặt cơ quan quản lý vào thế kẹt và đành “bật đèn vàng” để hỗ trợ hết mức có thể cho người dân.

Nhưng trên "xa lộ" nông sản mà cứ phải chạy với hình ảnh “đèn vàng” phía trước thì có lẽ kỳ vọng về thương hiệu riêng cho hoa quả Lục Ngạn sẽ vẫn còn là mơ ước xa vời.

Đỗ Hương