Báo cáo Ban Bí thư xin chủ trương tiếp nhận hài cốt cụ Kỳ Đồng Nguyễn Văn Cẩm về nước

Kỳ Đồng có tên thật là Nguyễn Văn Cẩm, sinh ngày 08/10/1875 ở làng Ngọc Đình, tổng Hà Lý, huyện Diên Hà, phủ Tiên Hưng (nay là xã Văn Cẩm, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình).

Ông xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo. Ngay từ thời niên thiếu, Kỳ Đồng đã nức danh về tài đối đáp thông minh, ứng khẩu và làm thơ chữ Hán một cách trôi chảy, do đó vua Tự Đức đã chỉ dụ cho các quan đầu tỉnh phải chu cấp tiền của, vải vóc nuôi nấng Kỳ Đồng (tức cậu bé lạ kỳ).

Tiếng tăm và huyền thoại về Kỳ Đồng ngày một vang xa, khắp nơi trong nước nườm nượp kéo về Ngọc Đình tôn xưng cậu bé như bậc "chân nhân cứu thế", họ tìm về quy phục và sẵn sàng liều chết vì ông. Do đó, nhà nước bảo hộ từ toàn quyền Doumer đến các công sứ Thái Bình, Nam Định... đồng mưu lặng lẽ đối phó bằng cách bắt cậu bé đi "du học" xa xứ để chặn đứng một phong trào "bạo loạn chống Chính phủ" mà chúng đã dự đoán trước.

Sau 9 năm du học ở Algiers (thủ đô của Algeria thuộc Pháp), được tiếp xúc với nền văn minh dân chủ nước Pháp, với các nhân sĩ tiến bộ và đặc biệt là qua các cuộc đàm luận với ông vua yêu nước Hàm Nghi đang sống lưu đày ở đó, Kỳ Đồng - Nguyễn Văn Cẩm đã âm thầm chuẩn bị và vạch hướng hoạt động đúng đắn cho mình khi trở về nước.

Sau gần 10 năm du học nước ngoài, Kỳ Đồng trở về nước nhưng không nhận làm công cho Pháp mà xin đi lập đồn điền khai hoang ở Yên Thế (Bắc Giang). Trong thời gian xây dựng đồn điền, Kỳ Đồng đã bắt liên lạc với Hoàng Hoa Thám, giúp Hoàng Hoa Thám và nghĩa quân Yên Thế về người, tiền của và cả tinh thần.

Sự xuất hiện của Kỳ Đồng và căn cứ chợ Kỳ đã góp phần củng cố lực lượng của nghĩa quân, động viên cổ vũ ý chí chống Pháp của nhân dân các tỉnh đồng bằng và trung du Bắc Kỳ thời bấy giờ.

Từ sau cuộc xuất bôn của vua Hàm Nghi cho đến phong trào Cần Vương của các sỹ phu yêu nước thất thế thì sự chuẩn bị và tài tập hợp lực lượng, tổ chức ém quân dưới hình thức "khai hoang lập ấp" của Kỳ Đồng quả là mưu trí và khéo léo.

Đến ngày 21/9/1897, mật thám phát hiện thấy người của Kỳ Đồng đang khẩn trương dỡ những kiện hàng dài bó chiếu nhưng vẫn để lộ ra những nòng súng xếp chéo. Ngay sau đó, chúng quyết định bắt thủ lĩnh Kỳ Đồng. Đến đầu năm 1898, ông bị đày ra quần đảo Polynesie thuộc Pháp. Ông mất tại đây vào năm 1929.